Veel materialen horen niet thuis in de aarde, en ook niet verbrand in de atmosfeer. Toch lijken we er weinig bij stil te staan als we iemand begraven of cremeren. Zo is een veelgebruikte doodskist gemaakt van spaanplaat, een materiaal bestaande uit houtvezels verlijmd met formaldehyde, een schadelijke stof. Ook de binnenbekleding van de gemiddelde doodskist is weinig milieuvriendelijk: meestal worden hiervoor polyester stoffen gebruikt. Er is weinig uitleg voor nodig om duidelijk te maken dat als we deze materialen in de aarde begraven of in de atmosfeer verbranden, het onze leefomgeving beschadigt. Belangrijker is het om te bedenken wat voor kisten, manden, baren en waden wél een verantwoorde keuze zijn.

Natuurlijk, hernieuwbaar, afbreekbaar

Allereerst is het goed om stil te staan bij de keuze van het materiaal. Laat dit van natuurlijke herkomst zijn en ook geschikt voor de vorm van lijkbezorging. Kunststoffen zijn dit niet, en metalen ook niet. Houten kisten zijn in principe geschikt, maar sommige houten kisten zijn verlijmd of bevatten metalen schroeven, spijkers of handgrepen. Op de meeste natuurbegraafplaatsen zijn deze materialen niet toegestaan, en worden enkel kisten van massief houten planken geaccepteerd die met houten deuvels aan elkaar bevestigd zijn.

Als het gaat om houten kisten dan is het ook goed om stil te staan bij het gegeven dat er een boom gekapt wordt voor een erg korte gebruiksduur. In dat kader kunnen jullie overwegen om voor sneller hernieuwbaar materiaal te kiezen, zoals wilgentenen. Deze worden geoogst van de wilg, de boom blijft staan, en de wilgentenen groeien daarna weer aan. Van deze wiltentegen worden de mooiste grafmanden gevlochten, bijvoorbeeld bij De Mythe in de Beemster of de Wilgenstudio in Friesland.

Ook bestaan er kartonnen kisten, bijvoorbeeld van Fair Coffins. Voor steeds meer mensen begint deze kist een soort statement te worden van duurzaamheid.

Eerlijk hout

Willen jullie toch echt een houten kist, kies dan hout van snelgroeiende bomen afkomstig uit zorgvuldig beheerde bossen dichtbij. Populierhout is een prima voorbeeld. Een andere bewuste optie is hout van bomen die in Nederland gekapt worden omdat ze ziek zijn of omdat er geen plek meer voor ze is. De bezielde kistenmakers Luuk Assinck van Natuurlijk Gemis en Bert Jan Boss van De Witte Veer werken met dit hout.

Lokale herkomst

Over het algemeen geldt: hoe sneller het materiaal zich hernieuwt, hoe duurzamer. In de duurzaamheidshoek worden er veel rieten manden gepresenteerd als verantwoord. Als het gaat om de hernieuwbaarheid van het materiaal dan kan dat kloppen, maar als de herkomst en productie aan de andere kant van de wereld is dan kun je je afvragen hoe duurzaam de keuze dan nog is.

Veel houten kisten zijn afkomstig van bomen uit bossen in Oost-Europa. De productie van de kisten vindt vaak ook daar plaats. Op de schaal van de wereld is dat niet enorm ver weg, maar als je kijkt naar alle transport van ‘verpakte lucht’ dan valt er toch wel iets op aan te merken. In dat kader heeft de Nederlandse ondernemer Cor Geijtenbeek een goede innovatie in de markt gezet: de Coffin in a Box van populier hechthout, die als doe-het-zelf bouwpakketje per post wordt thuisbezorgd.

Werk met wat er al is: hoe minder, hoe beter

Los van de natuurlijke, hernieuwbare, afbreekbare en lokale kant van het verhaal, geldt natuurlijk ook: hoe minder materiaal we verbruiken, hoe beter het is voor de planeet. Een kist bestaat uit de bekende zes planken, maar als jullie voor een draagbaar kiezen dan scheelt dat al vijf-zesde, of in ieder geval meer dan de helft. Er is ook een opkomende beweging van mensen die een natuurbegrafenis wensen met minimale middelen: een plank uit de schuur, een laken uit eigen kast, een paar lussen en draagbanden. Niks nieuws verbruiken en zo min mogelijk verspillen. Het is een troostend en verbindend ritueel om dit omhulsel samen te creëren en het levert een prachtig beeld op.

Zeker gezien de korte gebruiksduur van een kist is het mooi om na te denken hoe jullie kunnen voorkomen dat er onnodig materiaal verbruikt wordt. Misschien hebben jullie dus al ergens houten planken liggen, is er een kast voor mooie katoenen of linnen lakens. Hoe kloppend als het materiaal al een heel leven met iemand is meegegaan?

Zelf een kist of een wade maken?

Als je een beetje handig bent dan kun je ook zelf een kist maken. Kistenmaker Radboud Spruit heeft hier speciaal een tweedelige podcast voor gemaakt. Tussen zijn instructies en tips door vertelt hij heel veel bijzonders over wat hij als kistenmaker heeft meegemaakt en over zijn relatie met de dood. Ook als je niet zelf een kist wilt maken, dan is de podcast het luisteren meer dan waard.

Een wade zelf maken is nog makkelijker. Het is namelijk niets meer dan een grote lap natuurlijke stof die voldoende lang en breed is om iemand mee te bedekken of in te wikkelen. In dit artikel lees je meer over de wade.

Check de begraafplaats of het crematorium

Elke begraafplaats heeft eigen regels en gebruiken als het gaat om kisten, manden en waden. Dus het is altijd raadzaam om even contact op te nemen met de begraafplaatsbeheerder om te vragen of jullie idee is toegestaan. Hetzelfde geldt voor crematoria, want bij cremeren gelden er belangrijke veiligheidseisen. Zo moet de onderkant van de kist bijvoorbeeld helemaal vlak zijn voor een veilige invoer in de oven, en mag het materiaal van de kist ook niet te snel vlam vatten. Let er dus altijd op dat je de vereisten van de (natuur)begraafplaats of het crematorium checkt.