Bij een natuurbegraafplaats liggen de graven in een natuurgebied: een bos of een heidegebied bijvoorbeeld. De plaats waar wordt begraven, wordt zo min mogelijk verstoord en zo natuurlijk mogelijk onderhouden. En veel natuurbegraafplaatsen kennen, in tegenstelling tot reguliere begraafplaatsen met uitsluitend tijdelijke grafrechten, eeuwige grafrust.

De achtergrond van natuurbegraven is de wens om meer verbinding tussen mens en natuur, om het lichaam milieubewust en minst natuurverstorend aan de natuur terug te geven. Hierbij kunnen ecologische, spirituele of religieuze aspecten een rol spelen, maar ook de beleving van het begraven als rituele handeling en de troostende schoonheid van de plek waar begraven wordt: de laatste rustplaats in de vrije natuur.

Scheppen van natuur

Een andere achtergrond is dat natuurgebied in ons dichtbevolkte Nederland onder druk staat, of eigenlijk met name de financiering ervan. Natuurbegraven biedt een financieel model voor het behoud van natuur, of zelfs vaker nog voor het opnieuw scheppen van natuur om de leefomgeving en biodiversiteit te verbeteren. Meerdere natuurbegraafplaatsen waren oorspronkelijk productiegebieden voor bijvoorbeeld hout of voedsel.

Zo was natuurbegraafplaats Hillig Meer in Drenthe oorspronkelijk een productiebos voor hout. Het werd 100 jaar geleden gesticht door een familiebedrijf voor hun meubelfabriek en staat vol tientallen metershoge Douglas sparren. Sinds de omvorming naar natuurbegraafplaats is het bosbeheer gericht op vergroting van natuurwaarden en omvorming naar gemengd bos. De percelen krijgen meer leeftijdsvariatie, worden soortenrijker en krijgen meer structuur. Er zijn nu acacia’s, eiken, kastanjes, grove dennen en diverse vruchtdragende bomen te vinden.

Ook natuurbegraafplaats Schoorsveld in Heeze heeft een andere geschiedenis: vroeger was dit grotendeels heide waar de boeren hun vee lieten grazen. In het begin van de vorige eeuw werden grote delen van de heide ontgonnen en vervolgens ontstond een productiebos met naaldhout. Inmiddels is het bestemd als natuurbegraafplaats en met het aanplanten van een gemengd loofbos met grote open stukken met schraal grasland en heide, laat Schoorsveld het cultuurhistorisch landschap weer opbloeien. Allerlei struiken worden teruggebracht, zoals de hazelaar, de lijsterbes en de vlier.

Door de natuur zorgvuldig te beheren, ontstaat letterlijk nieuw leven. “Planten en dieren huisvesten zich in een razend tempo in de vennen; je kunt er verschillende kikker- en paddensoorten vinden, en zelfs salamanders voelen zich er thuis. Ook Canadese ganzen en wilde eenden laten zich geregeld horen op Schoorsveld, net als verschillende buizerdkoppels. Andere bijzondere vogel- en insectensoorten op Schoorsveld zijn onder meer de rietzanger, de zilverreiger, ijsvogels, libellen en waterjuffers,” aldus de natuurbegraafplaats.

Opgaan in het landschap

Waar graven op reguliere begraafplaats in rechte rijen langs verharde paden liggen, zijn de graven op natuurbegraafplaatsen onregelmatig verspreid over het gebied. Tussen de graven is meer ruimte, er zijn geen hekken of afrasteringen en ook geen grafstenen. Om op te gaan in een natuurlijk en biodivers landschap zijn graven op natuurbegraafplaatsen doorgaans sober uitgevoerd en niet zichtbaar gemarkeerd, families kunnen een graf met gps vinden. Sommige natuurbegraafplaatsen staan kleine markeringen toe met ornamenten, bloemen, zwerfkeien of kleine houten bordjes.

Ook de ceremoniegebouwen gaan in het landschap op. Ze zijn gemaakt van natuurlijke materialen en vaak in organische vormen. Ook het interieur communiceert doorgaans met de omgeving: naturel tinten, veel hout en wollen kussentjes. Vergeleken met de doorsnee oubollige aula’s van crematoria, is dit een werkelijke verademing. Troostend.

Strikte materiaalregels

Zo zorgvuldig als er voor het landschap gezorgd wordt, zo strikt zijn de regels ten aanzien van de materialen die het graf in mogen. Zo zijn er heldere eisen over de kleding. Dit mag enkel van natuurtextiel zijn, zoals hennep, linnen, zijde of wol.

En uiteraard geldt hetzelfde voor de kist of een ander omhulsel, zoals een baar, mand of wade. Veel kisten in ons land zijn gemaakt van spaanplaat, dat verlijmd is met formaldehyde. Deze zijn niet toegestaan op natuurbegraafplaatsen. De kist dient van natuurlijk hout te zijn en er mogen geen metalen in aanwezig zijn. Bij voorkeur gaat het omhulsel nog beter op in de ecologie, zoals wilgentenen doen, een platte baar of natuurtextiel.

Is natuurbegraven hetzelfde als veraarden? 

Nee. Waar natuurbegraven een natuurvriendelijkere vorm van begraven is, is veraarden (ook bekend als humaan composteren en humusatie) een heel nieuwe vorm van lijkbezorging. Bij veraarden composteert het lichaam bovengronds in een cocon met houtsnippers, bladeren en micro-organismen in zo'n veertig dagen tijd tot voedzame aarde, die vervolgens kan worden benut om herinneringstuinen en bossen aan te planten. Je leest hier meer over veraarden.

Waar zijn natuurbegraafplaatsen?

Nederland telt momenteel zo’n dertig natuurbegraafplaatsen in Nederland, voornamelijk geconcentreerd in het oosten en zuiden van het land. Ook zijn er diverse reguliere begraafplaatsen die een gedeelte van hun gebied hebben bestemd als ‘natuurgraven’. Deze graven zijn aangelegd in een natuurlijker ontwerp met divers groen en ecologische materialen.

Hieronder een overzicht van natuurbegraafplaatsen:

• Zomerlanden | In Hoeksche Waard onder Rotterdam
• Nieuw Valkeveen | In Naarden

• Geestmerloo | Vlakbij Alkmaar

• Natuurbegraafplaats Fryslân | In Nieuwehorne

• Bremer Wildernis | In Friesland

• Wierde | Vlak boven stad Groningen

• Reiderwolde | In het Groningse Winschoten

• De Velden | In Westervelde, Noord-Drenthe

• Hillig Meer | In Drenthe, vlak bij Assen

• Witteveen | In Midden-Drenthe

• Mepperdennen | In het Drentse Meppen

• Oeverse Bos | In Emmen, Drenthe

• Hoogengraven | In Arriën, Overijssel

• Elspeterbos | Op de Veluwe, in Elspeet

• Westerwolde | Op de Veluwe, in Hoog Soeren

• Het Kleine Blik | In Hellendoorn, Overijssel 

• Christinalust | In Enschede
• Het Wienerveeld | In Bentelo, Overijssel

• Schapenmeer | In Vorden, Gelderse Achterhoek 

• Koningsakker | Bij de abdij in Arnhem

• Heidepol | Aan de rand van Arnhem

• Slangenburg | In Doetinchem 

• Prattenburg | in Rhenen bij Veenendaal
• Huis ter Heide | Bij Loon op Zand

• De Hoevens | In Alphen onder Tilburg 

• De Utrecht | In Hilvarenbeek onder Tilburg

• Maashorst | In het Brabantse Schaijk

• Bos van de Heilige Geest | In Oirschot 

• Schoorsveld | In het Brabantse Heeze 

• Hoeve Ruth | In Vlierden nabij Helmond 

• Weversloo | In de Limburgse Peel

• Venlo-Maasbree | In Venlo en Maasbree 

• Bergerbos | In St. Odiliënberg, Midden-Limburg 

• Eygelshof | In Zuid-Limburg 

• Mookerheide | Vlak bij Nijmegen 

Voor zover we weten zijn er door het hele land nog allerlei natuurbegraafplaatsen in oprichting. En zoals gezegd zijn er dus ook diverse reguliere begraafplaatsen met een natuurgedeelte, zoals Zorgvlied in Amsterdam, Hofwijk in Rotterdam, IJsselhof in Gouda, Bosdrift in Hilversum, Den en Rust in Bilthoven en Heiderust in Rheden.

Ken je een natuurbegraafplaats die hierboven nog niet vermeld staat? Geef het door via [email protected].